5. كلمات مبنى (2)
با برخى از كلمات مبنى در درس قبل آشنا شديم. بقيه كلمات مبنى عبارتند از:
اسماء موصول: تمام اسماء موصول مبنى‌اند.
به مثال‌هاى زير توجّه كنيد:
1. « دفن الّذي مات؛ كسى كه مرد، دفن شد».
2. « دفنت الذي مات؛ كسى را كه مرد، دفن كردم».
3. « سلّمت على الّذي مات ابوه؛ بر كسى كه پدرش مرد، سلام كردم».
در سه جمله بالا، شخصى به وسيله توضيحى كه درباره او داده شده، معين شده است و مخاطب نيز خبر دارد كه چه كسى مرده است. از اين‌رو، از موصول « الّذى » استفاده شده است. اين موصول در مثال 1، نائب فاعل؛ و در مثال 2، مفعول به و در مثال 3، مجرور به حرف جر است، ولى تغييرى در اعراب آن مشاهده نمى‌شود.
اسم‌هايى مانند: الّذي، الّتي و ... به معناى « كسى كه» يا « چيزى كه» از اسماء موصول بوده و مبنى‌اند. اسم موصول در جايى استفاده مى‌شود كه بخواهيم شخص يا چيزى را به وسيله توضيحى (كه مخاطب نيز از آن با خبر است) تعيين كنيم.
تبصره: موصولات به دو دسته تقسيم مى‌شوند:
دسته اوّل، موصولاتى هستند كه براى مفرد، مثنى، جمع (مذكر يا مؤنّث) صيغه‌هاى خاصّى دارند و دسته دوّم، موصولاتى هستند كه براى موارد مختلف به يك صورت به كار مى‌روند.
مهم‌ترين موصولات دسته اوّل عبارتند از:
مفرد/ مثنى/ جمع مذكّر/ الّذي/ اللذان/ الّذين
مؤنّث/ الّتي/ اللّتان/ اللّاتي
مهم‌ترين موصولات دسته دوّم عبارتند از: « من » و « ما » كه هردو براى مفرد، مثنى، جمع (مذكر يا مؤنّث) به يك صورت به كار مى‌روند. « من » بيشتر براى افراد عاقل و « ما » بيشتر براى افراد غير عاقل استفاده مى‌شود.
مانند: ... وَ أُمَّهاتُكُمُ اللَّاتِي أَرْضَعْنَكُمْ ... [1]
... وَ لَهُ أَسْلَمَ مَنْ فِي السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ ... [2]
افعال ماضى و امر (صيغه‌هاى مربوط به امر معلوم مخاطب) و فعل مضارع صيغه‌هاى 6 و 12 مانند (ضرب، إضرب، يضربن) مبنى‌اند.
تمام حروف مانند « الى »، « في »، « من » مبنى‌اند.
تبصره: بيشتر علامت‌هاى بناء عبارتند از: « سكون، فتح، كسر، ضمّ» و مثال‌هاى آنها به ترتيب عبارتند از: « من، أنت و أنت، حيث».
تذكّر: هرگاه كلمات مبنى، نقشى مانند فاعل يا مفعول به يا ... در جمله داشته باشند، اعراب فاعل يا مفعول يا هرنقش ديگر به محل اين كلمات داده مى‌شود.
براى مثال: در « جاء هذا» مى‌گوييم: « هذا » اسم اشاره، و فاعل و محلا مرفوع است.
معناى اعراب محلّى اين است كه اگر به جاى اين كلمه مبنى، كلمه معربى قرار گيرد، حتما همان اعراب را به خود خواهد گرفت؛ به عبارت ديگر: در مثال « جاء هذا»، « هذا » در محلّ يك كلمه مرفوع قرار گرفته است.
تمرين
در عبارات زير كلمات معرب و مبنى و نيز علائم اعراب و بناء را معيّن كنيد.
1. مَنْ جاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ خَيْرٌ مِنْها ... [3]
2. وَ يَقُولُونَ مَتى هذَا الْوَعْدُ ... [4]
3. هذِهِ جَهَنَّمُ الَّتِي كُنْتُمْ تُوعَدُونَ [5]
4. وَ هُوَ الَّذِي ذَرَأَكُمْ فِي الْأَرْضِ ... [6]
[1] . نساء، آيه 23، ترجمه: « مادران شما آنان كه شما را شير دادند».
[2] . آل عمران، آيه 83، ترجمه: « كسانى كه در آسمان‌ها و زمين هستند تسليم اويند».
[3] . نمل، آيه 89.
[4] . يونس، آيه 48.
[5] . يس، آيه 63.
[6] . مومنون، آيه 79.
اولین سیستم همکاری در فروش ویژه طلاب سراسر کشور تحت قرارداد با شرکت ملی پست ج.ا.ا