4. كلمات مبنى (1)
در اين‌جا به معرفى برخى از مهم‌ترين كلمات مبنى مى‌پردازيم:
اسماء اشاره: تمام اسماء اشاره مبنى‌اند. از اين‌رو، در جمله « هذا ضرب ذاك»؛ « هذا » و « ذاك » اسم اشاره و مبنى‌اند؛ هذا مبتدا و محلا مرفوع، ذاك مفعول به و محلا منصوب است.
چند نكته
1. در كلمه « هذا » حرف « ها » براى (تنبيه) و آگاه‌كردن، در ابتداى آن اضافه شده است.
2. « ك » كه در انتهاى بعضى از اسماء اشاره وجود دارد، براى تعيين مخاطب آورده مى‌شود و در اصطلاح، به آن حرف خطاب گويند.
3. در صورتى كه مخاطب مثنى يا جمع يا مونّث باشد، حرف خطاب به شكل‌هاى مختلف (كما، كم، ك، كنّ) آورده مى‌شود؛ مانند: ذاكما- ذلكنّ.
تطبيق نكات اسم اشاره بر مثال:
به اين عبارت توجّه كنيد: إِنَّما ذلِكُمُ الشَّيْطانُ يُخَوِّفُ أَوْلِياءَهُ فَلا تَخافُوهُمْ ... [1]
« ذلكم » در اين عبارت اسم اشاره است كه از دو قسمت تشكيل يافته است: « ذال - كم»، « ذال » براى مفرد مذكّر استعمال مى‌شود كه در آيه شريفه، مراد شيطان است و « كم » حرف خطاب است كه نشان مى‌دهد مخاطب، جمع مذكّر است و چون خطاب آيه شريفه با « مؤمنان » است، از « كم » استفاده شده است.
ضماير: همه ضماير مبنى‌اند از اين‌رو، در جمله « هم ضربوك»؛ « هم »، « و »، « ك » ضمير و مبنى‌اند.
« هم » مبتدا و محلا مرفوع، « واو » فاعل و محلا مرفوع و « ك » مفعول به و محلا منصوب است.
ضمير يا « متّصل » است يا « منفصل »
اسماء شرط: تمام اسماء اشاره مبنى‌اند.
به مثال « من نصرته نصرته» [2] توجّه كنيد:
در مثال بالا، « من » اسم شرط است، در آينده ياد خواهيم گرفت كه در اين‌گونه جملات « من » مبتداست، در حالى كه تغييرى پيدا نكرده است.
به مثال ديگر توجّه كنيد: « من رأيت رأيته»:
در اين مثال، « من » مفعول به و محلا منصوب است؛ حركت آخر آن تغييرى پيدا نكرده و مبنى است.
اسم‌هايى مانند « من، ما و متى» كه معناى شرطى دارند، مبنى‌اند.
اسماء استفهام: تمام اسم‌هاى استفهام مبنى‌اند.
به مثال‌هاى « من ضرب زيدا و من ضربت» توجّه كنيد:
در مثال اوّل، « من » مبتدا و محلا مرفوع و در مثال دوّم، « من » مفعول به و محلا منصوب است.
اسم‌هايى مانند: « من، ما و متى» در صورتى كه معناى استفهام داشته باشند، اسماء استفهام و مبنى‌اند.
تذكر: « من، ما و متى» هم مى‌توانند جزء اسماء شرط باشند و هم جزء اسماء استفهام و براى تشخيص اين دو، بايد به نوع كاربرد آنها در جمله نگاه كنيم.
تمرين
اسم‌هاى مبنى در جملات زير را تعيين نماييد.
1. رَبَّنا إِنَّنا سَمِعْنا ... [3]
2. إِيَّاكَ نَعْبُدُ وَ إِيَّاكَ نَسْتَعِينُ [4]
3. ... إِنَّا هاهُنا قاعِدُونَ [5]
[1] . آل عمران، آيه 175 ترجمه: « آن شيطان فقط دوستانش را مى‌ترساند، پس از آنها نترسيد».
[2] . ترجمه: « هركس را يارى كنى، او را يارى مى‌كنم».
[3] . ال عمران، آيه 193.
[4] . حمد، آيه 5.
[5] . مائده، آيه 24.
اولین سیستم همکاری در فروش ویژه طلاب سراسر کشور تحت قرارداد با شرکت ملی پست ج.ا.ا