مطلب
کتاب عوامل جرجانی
بسم الله الرحمن الرحیم
و به نستعین الحمد لله رب العالمین و الصلوه و السلام علی خیر خلقه محمد صلی الله علیه و آله اجمعین
اما بعد فان العوامل فی النحو ماه عامل و هی لفظیه و معنویه فاللفظیه سماعیه و قیاسیه فالسماعیه احد و تسعون عاملا و القیاسیه سبعه عوامل و المعنویه عددان و تتنوع السماعیه علی ثلاثه عشر نوعا.
النوع الاول حروف تجر الاسم فقط و هی تسعه عشر حرفا الباء و من و الی و فی و اللام و رب و واو و عن و علی و الکاف و مذ و منذ و حتی و واو القسم و باء القسم و تاء القسم و حاشا و عدا و خلا.
النوع الثانی حروف تنصب الاسم و ترفع الخبر و هی سته احرف ان و ان و کان و لکن و لیت و لعل.
النوع الثالث حرفان ترفعان الاسم و تنصبان الخبر و هما ما و لا المشبهتان بلیس.
النوع الرابع حروف تنصب الاسم فقط و هی سبعه احرف الواو و الا و یا و ایا و ای و هیا و الهمزه المفتوحه.
النوع الخامس حروف تنصب الفعل المضارع و هی اربعه احرف ان و لن
و کی و اذن.
النوع السادس حروف تجزم الفعل المضارع و هی خمسه احرف لم و لما و لام الامر و لاء النهی و ان الشرطیه.
النوع السابع اسماء تجزم الفعل المضارع علی معنی ان و هی تسعه اسماء من و ما و ای و متی و مهما و این و حیثما و انی و اذما.
النوع الثامن اسماء تنصب علی التمیز اسماء النکرات و هی اربعه اسماء احدها عشره اذا رکبت مع احد و اثنین الی تسع و تسعین نحو احد عشر درهما و ثانیها کم و ثالثها کاین و رابعها کذا.
النوع التاسع کلمات تسمی اسماء الافعال بعضها تنصب و بعضها ترفع و هی تسع کلمات الناصبه منها ست کلمات و هی روید و بله و دونک و علیک و هاء و حیهل و الرافعه منها ثلاث کلمات هیهات و شتان و سرعان.
النوع العاشر الافعال الناقصه ترفع الاسم و تنصب الخبر و هی ثلاثه عشر فعلا کان و صار و امسی و اضحی و اصبح و ظل و بات و ما زال و ما فتی‌ء و ما برح و ما دام و ما انفک و لیس و ما یتصرف منهن.
النوع الحادی عشر افعال المقاربه ترفع اسما واحدا و هی اربعه افعال عسی و کاد و کرب و اوشک.
النوع الثانی عشر افعال المدح و الذم ترفع اسم الجنس المعرف باللام و بعده اسم آخر مرفوع و هو المخصوص بالمدح و الذم و هی اربعه افعال نعم و بئس و ساء و حبذا.
النوع الثالث عشر افعال الشک و الیقین تدخل علی اسمین ثانیهما عباره عن الاول تنصبهما جمیعا و هی سبعه افعال حسبت و خلت و ظننت و وجدت و علمت و زعمت و رایت.
و القیاسیه منها سبعه عوامل الفعل علی الاطلاق و اسم الفاعل و المفعول و الصفه المشبهه و المصدر و کل اسم اضیف الی اسم آخر و کل اسم تم بالتنوین و المعنویه منها عددان العامل فی المبتدء و الخبر و العامل فی الفعل المضارع فهذه ماه عامل لا یستغنی الصغیر و الکبیر و الوضیع و الشریف من معرفتها و استعمالها علی النحو المذکور و الحمد لله
معرفی کتاب صرف ساده
از آنجایی که طلاب، سه سال اول تحصیل خود را به ادبیات عرب می پردازند، در سال اول حوزه علمیه، کتاب صرف ساده محمد رضا طباطبایی را در کنار سه کتاب نحوی: نحو مقدماتی، هدایه و صمدیه می خوانند تا با زبان دین آشنا شوند و به مرور به این زبان مسلط شده و حتی متن دروس را به زبان عربی بخوانند. بخش فعل این کتاب، فارسی و بخش اسم آن، عربی است و طلبه بعد از اینکه مقداری عربی یاد گرفت می تواند متن کتاب را به عربی هم بخواند( البته متن عربی آن ساده و روان است).
علم صرف به ساختمان و خصوصیات کلمه می پردازند به خلاف نحو که به احوال آخر کلمه می پردازد، مثلا مشخص می کند که این کلمه چه اعرابی می گیرد و نقش این کلمه یا کلام چیست. علم صرف به ما می آموزد که چگونه کلمه ای را به صورت های گوناگون درآوریم تا معانی مختلف به دست آید. مثلا چگونه از کلمه علم، فعل ماضی، مضارع و امر بسازیم و از انجام این فعل در زمان گذشته، حال یا آینده خبر دهیم یا فعلی بسازیم که با آن بتوان امر کرد که علم آموزی بکن.
کتاب صرف ساده در دو قسمت فعل و اسم تقسیم بندی شده است و در قسمت فعل می آموزد که چطور از یک کلمه، فعل های مختلف مثل فعل ماضی، مضارع، امر و... بسازیم و در قسمت اسم می آموزد که چطور با کلمه، اسم های مختلف مثل اسم فاعل، اسم مفعول و... بسازیم. مثلا یاد بگیریم که از کلمه ضرب می توان ضارب بر وزن فاعل ساخت تا کننده کار (کسی که عمل زدن را انجام داده) را به مخاطب بفهمانیم.
و در پایان این دو قسمت یک خاتمه هم هست که مطالب متفرفه در آن قسمت قرار گرفته است.
حامی مالی (ADs)
