حجت الاسلام رضا پورصدقی استاد سطح عالی حوزه علمیه قم در گفت‌وگو با خبرنگار سرویس حوزه و روحانیت خبرگزاری رسا، به بررسی ماهیت حوزه انقلابی پرداخت و بیان کرد: برای صحبت از عنوان حوزه انقلابی لازم است هم جایگاه حوزه خوب تبیین و شناسایی شود و هم مرتبه و جایگاه انقلاب خوب ترسیم شود قطعا ضعف در شناخت جایگاه این دو ما را در تبیین این عنوان دچار اشکال و مغالطه خواهد کرد.

وی با اشاره به دو دیدگاه موجود نسبت به اصالت یکی از دو مقوله انقلاب و حوزه علمیه گفت: شاید در نگاه برخی این باشد که حوزه باید کاملا در خدمت انقلاب باشد و نگاه دیگر این که انقلاب باید در حیطه جریان فکری حوزه قرار گیرد هر کدام از این دو دیدگاه قطعا ادله‎ای برای اثبات و دفاع از نظریه خود دارند.

حجت الاسلام پورصدقی رسالت حوزه علمیه را بسط دین در بین مردم توصیف کرد و افزود: متولی شناخت دین در جامعه حوزه علمیه است و این امر بر هیچ کس پوشیده نیست و حساسیت حفظ این جایگاه در دید مردم ناشی از ارزش خود دین و دینداری مردم است.

وی دغدغه انقلاب اسلامی را ایجاد تمدن جدید بر گرفته از آموزه‎های اسلامی در مقابل تمدن غرب عنوان و خاطرنشان کرد: شاید در اولِ انقلاب، آثار آن برای برخی مبهم و یا دست نایافتنی بود ولی امروز بر هیچ کس اثر بخشی آن در عالم امروز پوشیده نیست.

حجت الاسلام پورصدقی نگاه حوزه علمیه به انقلاب را دروازه حرکت به سوی پیاده سازی افکار اصیل دینی عنوان کرد و اظهارداشت: در عین حال، وجود آفات و مشکلات را باید رصد کرد که این آفات اگر برای مسیر انقلاب آسیب زننده تلقی می‏‌شوند بعضا برای حوزه دره سقوط محسوب می‎شوند و این ناشی از رسالت اصلی حوزه است و این مسأله به احتیاط منجر می‎شود. بی‎شک صیانت از حوزه و هویت آن یکی از اصلی‎ترین دغدغه‌هایی است که امروزه باید از سوی برنامه ریزان و سیاسگذاران دنبال شود.

استقلال حوزه

وی دغدغه برخی نسبت به استقلال حوزه را به جهت نگرانی از آلوده شده روحانیت به سیاسی بازی دانست و گفت: برخی به صورت پررنگتر استقلال حوزه را مطرح می کنند چراکه بیم از این دارند آفاتی که در حکومت داری و سیاسی بازی‎ها وجود دارد لباس حوزه و روحانیت را آلوده کند و اشتباه سیاسیون و مسؤولان اقتصادی و اداری کشور به پای نهاد حوزه که نهادینی دینی و فرهنگی است نیز نوشته شود که این بسان قربانی کردن دین به پای حکومت محسوب خواهد شد.

حجت الاسلام پورصدقی افزود: بیم دیگری که وجود دارد این است که ارتباط با حکومت و نهادهای حاکمیتی منجر به این نشود که آزادی بیان در انتقادها و رهنمودها از حوزه گرفته شود حوزه‎ای که در گذشته با لسان نافذ خود در مقابل ستم‎ها و کج روی‌ها می‎ایستاد و این روحیه منشأ ایجاد تحول خواهی در متن جامعه و سپس منتهی به شکل‎گیری حرکت عظیم انقلاب گردید. بنابراین استقلال حوزه در گرو رفع این دو نگرانی است و روشن و بدیهی است تعریف یا تعاریفی که از حوزه انقلابی ارائه گردد و در نهایت منجر به این آفت‌ها شود مطلوب نیست.

تقابل دو دیدگاه

وی تصریح کرد: حال پرسش این است که حوزه انقلابی آیا این بدان معناست که حوزه کاملا باید در خدمت انقلاب باشد یا اقتضای استقلال حوزه این است که انقلاب باید در چاچوب فکری حوزه، خود را تعریف کند؟

استاد سطح عالی حوزه علمیه جمع میان دو دیدگاه را در ظاهر ناممکن خواند و اظهار کرد: به نظر می‎رسد هیچ کدام از دو نظر فوق نمی‎تواند در تبیین معنای حوزه انقلابی درست تلقی گردد نه حوزه می‎تواند کاملا در خدمت انقلاب باشد و نه انقلاب می‎تواند کاملا در حیطه فکری حوزه بگنجد؛ چراکه در عین حالی که خاستگاه اصلی انقلاب، حوزه علمیه است ولی کلیت و جزئیت اهداف و همچنین تفاوت راهکار و برنامه برای پی گیری اهداف در این دو نهاد تمایزاتی در این دو ایجاد می کند. 

وی افزود: بدیهی است حوزه علمیه در وحله اول، به خاطر رسالت خطیر خود، باید مانایی خود را هدف قرار دهد و این دغدغه‎ای است که بسیاری از شخصیت‎های دینی و مذهبی و حتی آحاد متدینین در دل دارند و به جاست. و از طرف دیگر انقلاب محصول تفکر و اندیشه اسلامی برگرفته از خود حوزه است اندیشه‎ای که می‎تواند تفکرات اسلامی را نه تنها در جوامع اسلامی بلکه آن را به درون گفتمان‎های دیگر بکشاند و در آنها نیز تأثیر گذار باشد به دیگر بیان، انقلاب راه شگرفی است برای بیان و تحقق آرمان‎هایی که شاید قبل‌ها امکان بازگو کردن آنها در محافل خصوصی نیز وجود نداشت این ظرفیت عظیم و بی نظیری است که در مقابل تفکر اصیل اسلامی در جهان امروز ایجاد شده است. البته این فرایند، بی چالش و حتی کم چالش نیست و همواره توأم با ریزش‌ها و رویش‎هاست.

استاد سطح عالی حوزه علمیه راه جمع این دو نگرش را در گرو تعریف صحیح از حوزه انقلابی بیان کرد و افزود: به نظر می‎رسد با نگاه دقیق و عالمانه و با ارائه تعریف درست از این عنوان و همچنین إعمال آن در گفتار و رفتار این دو نهاد، می‎توان این دو مفهوم را با کمترین آسیب‎ها محقق کرد.

تعریف حوزه انقلابی

حجت الاسلام پورصدقی در بیان تعریف صحیح از حوزه انقلابی گفت: حوزه‎ای که نسبت به مسائل اجتماعی و سیاسی زمان خود حساس و نسبت به پاسخگویی و اثرگذاری در آن فعال است؛ حوزه‌‏ای که به این باور رسیده است که صرف عنوان اسلام برای جامعه و حکومت کافی نیست؛ لازم است فرهنگ اسلامی در متن جامعه و ارزش‎های بر گرفته از عقلانیت دینی در افکار اندیشمندان جهان اسلام متبلور شود و الگویی جدید از تمدن در مقابل بشریت رخ بنماید.    

وی افزود: چنین رویکردی هیچ منافاتی با استقلال حوزه ندارد و قطعا لازمه حفظ و بسط هویت حوزوی است. بله شعار زدگی و افراط و تفریط‎هایی که در رفتار و کردار برخی مسؤولان و دست اندرکاران پیش می‌آید بعضا ممکن است این مسیر را از آنچه که باید باشد منحرف کند و از آنجا که صیانت از هویت حوزوی امر خطیری است نباید با مسامحه از کنار این مسائل گذشت.

استاد حوزه علمیه قم تحول خواهی را کلید واژه حوزه انقلابی معرفی کرد و گفت: تحول خواهی که منجر به حرکت عظیم انقلاب شد و امروز نیز باید در جریان باشد. اعتقاد به ادامه این تحول خواهی ضرورت انکار ناپذیر حوزه است. دغدغه‎مندی نسبت به مشکلات اخلاقی و سبک زندگی مردم از شاخصه‎های حوزه انقلابی است بنده معتقدم پیگیری و تحقق بخشی ارزش‌های دینی در جامعه معیار اصلی حوزه انقلابی است.

شاخص‌های حوزه انقلابی

وی تمدن‎سازی، آرمان‎گرایی و فعال بودن در زمینه‌های اجتماعی را، از اصلی‌ترین شاخص‎های حوزه انقلابی عنوان کرد و افزود: ایجاد زمینه برای گفت‌وگو و تضارب آراء، کرسی‎های آزاد اندیشی در متن حوزه و تقویت مبانی فکری حوزویان از کارهای ضروری است که بیش از پیش باید دنبال شود.

حجت الاسلام پورصدقی با تاکید بر اینکه حوزه باید نسبت به کمبودهای معنوی و علمی موجود در جوامع علمی و عمومی حساس باشد خاطرنشان کرد: حوزه باید نسبت به رفع کمبود تلاش کند البته نگاه صفر و صدی داشتن به واقعیت‎های امروز حوزه مناسب نیست نه آن که کاملا حوزه را صفر نشان می‎دهد به صواب رفته و نه آنکه صد نشان می‎دهد درست می‎گوید انصافا قاطبه حوزه فعال و کنشگرند بله شاید ظهور و بروز کافی را ندارد و این نقیصه‎ای است که باید فکری برای آن شود.

وی افزود: به نظر می‎رسد آنچنان که باید فعالیت‎های علمی حوزه در جامعه رخی نشان نمی‎دهد و عموم مردم از آن شاید کاملا بی خبر باشند؛ چه اشکالی دارد مردم از فعالیت‌های حوزه آگاهی بیشتری پیدا کنند شاید بسیاری از مردم فکر می‎کنند یک حوزوی در درون حوزه فقط قرآن و مفاتیح می‎خواند! چرا بعد از چهل سال از انقلاب مردم تصویر درستی از فعالیت یک حوزوی در درون حوزه ندارند؟ الناس اعداء ما جهلوا آگاهی افزایی در این مسیر امری لازم و ضروری به نظر می‎رسد.

استاد سطح عالی حوزه علمیه قم خاطرنشان کرد: بنابراین نه کسی که فعالیت حوزه را صفر نشان می‏‌دهد و سیاه نمایی را دنبال می‎کند خدمت کرده است نه کسی که حوزه را در کمال، معرفی می‎کند؛ هیچ کدام راه درستی نیست حوزه علمیه امروز نسبت به گذشته پیشرفت بسیاری داشته ولی این انتظار که سرعت رشد مباحث علمی و مباحث سنگین فقهی باید به سرعت رشد جامعه و مدرنیته باشد انتظار درستی نیست.

حجت الاسلام پورصدقی گفت: شما کافی است به تنوع انتظارات از حوزه یک نگاهی بیندازید از طرفی هدایت دینی و فرهنگی عموم مردم و حضور بین مردم که نیازمند به روز بودن و آشنایی با مسائل روز و تحلیل اتفاقات سیاسی و اجتماعی است، حضور در نهادها و دانشگاه‌ها، پاسخگویی به شبهات و سوالات دینی و مذهبی، همراهی در تحول علوم انسانی، نظریه‎پردازی برای گفتمان انقلاب و حکومت این همه را در کنار گستردگی علوم سنتی حوزوی یعنی فقه، اصول، تفسیر، کلام و فلسفه که در متن حوزه مورد تدریس و تحصیل است قرار دهید که هر کدام از این علوم برای تخصص نیازمند چندین سال تمرکز و مجاهدت علمی است. البته این به معنای شانه خالی کردن از وظایف و اهداف حوزه نیست ولی انتظارات نیز باید منطبق با واقعیات باشد. حوزه علمیه اهدافی را به لحاظ علمی و معنوی نسبت به نیازهای جامعه تعیین و نسبت به آن‌ها برنامه ریزی می‎کند؛ البته لازم است موفقیت‎های نسبی خود را بروز دهد.

وی در پایان گفت: حوزه علمیه به عنوان خاستگاه اصلی نظام اسلامی، باید پاسخگوی نیازمندی‌‏های علمی و تئوری نظام باشد؛ این سخن درست و دغدغه به جایی است و باید هم به نحو درست مطالبه شود ولی سخن در این است که آیا بضاعت کافی در حوزه علمیه امروز ایجاد شده است؟ برخی از فعالیت‎ها نیازمند ایجاد زمینه و ایجاد فضا است. البته انتفاد و مطالبه‎گری از حوزه مانند انتقاد و مطالبه‎گری از هر نهاد دیگری لازم و ضروری است و این مطالبه‎گری‎ها غالبا ثمر بخش است ولی سیاه نمایی و تخریب امری ناپسند است که بارهای از سوی مقام معظم رهبری نیز به آن اشاره شده است.

استاد سطح عالی حوزه علمیه قم افزود: اتفاقا از معیارهای اصلی حوزه مطالبه‎گری است چه مقدار زمینه برای ورود حوزه در بستر آموزش و پرورش ایجاد شده است؟ ما چه مقدار ایجاد فضا کرده‎ایم برای اینکه حوزه علمیه در تحول علوم انسانی و بهبود فضای دانشگاهی ورود پیدا کند و به چه مقدار به فعالیت‎های علمی صورت گرفته بها داده‎ایم. 

حجت الاسلام پورصدقی با اشاره به جایگاه شورای عالی فرهنگی اظهار کرد: شورای عالی فرهنگی که از اول انقلاب مسؤولیت کلان تحول در دانشگاه‌ها و مراکز علمی به لحاظ فرهنگی و علوم انسانی را بر عهده داشته الان کجای مسیر ایستاده است و چه برنامه‎هایی برای آینده دارد؟ جایگاه حوزه علمیه در این رویکرد کجاست؟    

وی بیان داشت: قطعا هموار کردن مسیر و بستر سازی برای ورود روحانیت در عرصه تحول علوم انسانی آن‌چنان که باید صورت نگرفته است. حوزه علمیه پتانسیل و توان به دوش گرفتن فعالیت‎های علمی گسترده‎تری را داراست به شرط اینکه مسؤولان ذی ربط امکان بهره برداری از این پتانسیل را ایجاد کنند./1370/ت300/ف